Η πλούσια και συχνά έντονη συζήτηση για την δεκαετία του 1940 έχει αναδείξει μια σειρά από ζητήματα, τα οποία είναι κομβικά στις δραματικές κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις εκείνης της εποχής.
Η εμφύλια διαμάχη μεταξύ εαμικών οργανώσεων και Ταγμάτων Ασφαλείας, ο ρόλος των μειονοτήτων, ο τρόπος διανομής της ξένης βοήθειας, η εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους συνεργάτες των κατακτητών, οι μετακινήσεις πληθυσμών στην ύπαιθρο, η κινητοποίηση των γυναικών, δημιούργησαν νέα δεδομένα για την ελληνική κοινωνία, δρομολόγησαν πολιτικές εξελίξεις ή αποτέλεσαν αιτίες νέων συγκρούσεων.
Στον τόμο αυτό νέοι ιστορικοί προσεγγίζουν αυτά τα ζητήματα προσκομίζοντας νέα στοιχεία, προτείνοντας νέες ερμηνείες και ανοίγοντας νέα πεδία ιστορικής έρευνας, τα οποία μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τις ρήξεις που έγιναν την ελληνική κοινωνία στην δεκαετία του 1940.